Chiều cao luôn là chủ đề được các bậc phụ huynh quan tâm vì nó không chỉ ảnh hưởng đến vóc dáng, sự tự tin mà còn phản ánh phần nào tình trạng sức khỏe tổng thể của trẻ. Nhiều cha mẹ thắc mắc: “Liệu chiều cao chủ yếu do gen quyết định hay có thể cải thiện nhờ dinh dưỡng và chăm sóc?”. Thực tế, sự phát triển chiều cao là một quá trình đa yếu tố, trong đó di truyền là nền tảng, nhưng dinh dưỡng, giấc ngủ, vận động và môi trường sống mới là những chìa khóa giúp trẻ đạt đến tiềm năng tối đa.
Di truyền hay dinh dưỡng quyết định chiều cao của bé?
1. Di truyền là nền tảng tạo nên khung chiều cao
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), yếu tố di truyền chiếm khoảng 60–80% tiềm năng chiều cao của một người. Nói cách khác, gen di truyền từ bố mẹ quyết định khung xương cơ bản và giới hạn tối đa mà con có thể đạt được.
Ví dụ:
- Nếu bố mẹ đều có chiều cao trên trung bình, con cái thường có khả năng cao lớn hơn.
- Một nghiên cứu trên The American Journal of Human Biology chỉ ra: nếu bố cao 1m75 và mẹ cao 1m62 thì con trai có thể đạt trung bình 1m70 và con gái khoảng 1m60 – tất nhiên, điều này chỉ đúng khi trẻ được nuôi dưỡng khoa học.
Tuy nhiên, di truyền không phải là “án định” tuyệt đối. Trẻ vẫn có thể thấp hơn tiềm năng nếu thiếu dinh dưỡng và chăm sóc, hoặc ngược lại đạt gần mức tối đa nếu được nuôi dưỡng đúng cách.
2. Dinh dưỡng là chìa khóa để hiện thực hóa tiềm năng
Dinh dưỡng góp phần tăng chiều cao của trẻ
Nếu gen là khung thì dinh dưỡng chính là đòn bẩy quyết định việc trẻ có đạt đến khung ấy hay không. Nhiều nghiên cứu cho thấy, dinh dưỡng chiếm 20–40% ảnh hưởng đến chiều cao.
- Báo cáo của Viện Dinh dưỡng Quốc gia (NIN, 2021) cho thấy: khoảng 32% trẻ dưới 5 tuổi ở Việt Nam bị thấp còi, chủ yếu do thiếu dinh dưỡng trong 1.000 ngày đầu đời.
- Trẻ được bổ sung đầy đủ protein, canxi, vitamin D, kẽm và sắt có thể cao hơn 4–6 cm/năm so với trẻ bị thiếu hụt vi chất.
Hai giai đoạn dinh dưỡng then chốt:
- 1.000 ngày đầu đời (từ khi mang thai đến 2 tuổi): WHO gọi đây là “cửa sổ vàng”, quyết định tới 70% tiềm năng phát triển chiều cao và sức khỏe lâu dài.
- Giai đoạn dậy thì: Đây là “cú bứt phá” mạnh nhất. Trẻ có thể cao thêm 7–12 cm/năm nếu được đảm bảo dinh dưỡng và vận động hợp lý.
Một chế độ ăn cân đối, đa dạng thực phẩm, kết hợp bổ sung vi chất đúng cách sẽ giúp trẻ tối ưu hóa tốc độ tăng trưởng.
3. Lối sống, vận động và giấc ngủ là yếu tố bổ trợ quan trọng
Bơi lội cũng giúp bé phát triển chiều cao
Ngoài gen và dinh dưỡng, giấc ngủ, vận động và môi trường sống cũng đóng vai trò quan trọng:
-
Giấc ngủ: Theo National Institutes of Health (NIH), khi trẻ ngủ sâu, đặc biệt trong khoảng 22h – 2h sáng, lượng hormone tăng trưởng (GH) tiết ra cao gấp đôi so với ban ngày. Trẻ thiếu ngủ dễ bị chậm tăng trưởng.
-
Vận động: Các môn thể thao như bơi lội, bóng rổ, nhảy dây, xà đơn giúp kéo giãn cơ – xương, tăng mật độ xương và hỗ trợ phát triển chiều cao. Một nghiên cứu ở Nhật Bản ghi nhận: trẻ tập thể thao ít nhất 3 lần/tuần cao hơn 1,5–2 cm/năm so với nhóm ít vận động.
-
Môi trường sống: Không khí trong lành, tinh thần thoải mái, ít bệnh tật và stress cũng giúp trẻ phát triển thể chất tốt hơn. Trẻ sống trong môi trường ô nhiễm hoặc thường xuyên bệnh vặt thường có tốc độ tăng trưởng chậm hơn.
4. Thực tế từ các quốc gia: bài học cho Việt Nam
Sự khác biệt chiều cao trung bình của thanh thiếu niên giữa các quốc gia là minh chứng rõ ràng:
- Trước kia, người Nhật Bản có chiều cao trung bình thấp hơn nhiều so với các nước phương Tây. Tuy nhiên, nhờ cải thiện chế độ dinh dưỡng (tăng cường sữa, hải sản, rau xanh) và khuyến khích thể thao học đường, chiều cao trung bình của nam thanh niên Nhật đã tăng từ 1m60 (năm 1950) lên 1m72 (hiện nay).
- Hàn Quốc cũng ghi nhận sự tăng trưởng vượt bậc nhờ thay đổi chế độ ăn uống và chăm sóc y tế.
Điều này cho thấy, dù di truyền là yếu tố nền tảng, nhưng dinh dưỡng, vận động và chăm sóc đúng cách mới là “công tắc” quyết định trẻ có đạt đến tiềm năng hay không.
Tóm lại:
Chiều cao của trẻ là kết quả tổng hòa của di truyền (60–80%) và các yếu tố ngoại cảnh (20–40%) như dinh dưỡng, giấc ngủ, vận động và môi trường sống.
- Di truyền quyết định khung tiềm năng.
- Dinh dưỡng và lối sống giúp trẻ “chạm ngưỡng” khung ấy.
Vì vậy, cha mẹ không nên quá lo lắng nếu mình không cao. Với một chiến lược nuôi dưỡng khoa học, ngủ nghỉ hợp lý, vận động thường xuyên và môi trường sống lành mạnh, con hoàn toàn có thể đạt chiều cao tốt và phát triển toàn diện.
